Όρη Τζένα-Πίνοβο
Τα βουνά Πίνοβο και Τζένα βρίσκονται βορειοανατολικά της κοιλάδας της Αλμωπίας, στη συνοριακή γραμμή με τη Βόρεια Μακεδονία. Το ύψους τους φτάνει τα 2.156 μ. (κορυφή Κορφούλα, Πίνοβο) και τα 2.182 μ. (κορυφή Μεγάλη Τζένα). Τα βουνά καλύπτονται από πυκνά δάση ενώ ξεχωρίζουν για τους αλπικούς λειμώνες τους. Άλλες γνωστές κορυφές του Πινόβου είναι το Βίσογκραντ (2.150 μ.) και ο Καλόγερος (1.873 μ.). Τόσο το Πίνοβο όσο και η Τζένα αποτέλεσαν πεδία πολεμικών συρράξεων κατά τη διάρκεια του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και του Εμφυλίου, πράγμα που προδίδουν τα χαλάσματα και τα απομεινάρια των συγκρούσεων που συναντάμε ακόμα στο έδαφός τους.
ΧΛΩΡΙΔΑ
Βλάστηση - Τύποι οικοτόπων
Ζώνες βλάστησης- οικοσυστήματα
Στην περιοχή των ορεινών συγκροτημάτων Πίνοβου και Τζένας, εμφανίζονται οι τρεις (3) από τις πέντε ζώνες βλάστησης της χώρας μας, όπως αυτές διακρίνονται και περιγράφονται με βάση τις ανώτερες φυτοκοινωνίες του συστήματος ΒRAUN- BLANQUET.Οι ζώνες βλάστησης με σειρά, από τις χαμηλότερες προς τις υψηλότερες θέσεις,περιγράφονται παρακάτω:α) Παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης (QUERCETALIA PUBESCENTIS)(Δάση φυλλοβόλων δρυών Quercion frainetto)Η ζώνη αυτή αρχίζει απὀ τις χαμηλότερες θέσεις στους πρόποδες του Πίνοβου και της Τζένας και φθάνει μέχρι το υπερθαλάσσιο ύψος 750-950 µ. Το κατώτερο τµήµα της ζώνης, μέχρι το υψόμετρο 550 µ. σε ανατολικές και βόρειες εκθέσεις και 650 µ. σε νότιες και δυτικές, ανήκει στην υποζώνη, του OSTRYO-CARPINION (μικτοί θαµνώνες αείφυλλων και φυλλοβόλων ειδών) και κυρίως στον αυξητικό χώρο CARPINETUM ORIENTALIS. Ο αυξητικός χώρος COCCIFERO-CARPINETUM εμφανίζεται µόνο σε ελάχιστες θέσεις και μάλιστα κάτω απὀ ακραίες συνθήκες και υπό ισχυρή πίεση βόσκησης, Τα επικρατέστερα ξυλώδη είδη που συνθέτουν τη βλάστηση της υποζώνης αυτής είναι Carpinus orientalis, Ostrya carpinifolia, Fraxinus ornus, Acer campestre, Quercus pubescens, Quercus coccifera, Juniperus oxycedrus, Pistacia terebinthus, Coronilla emerus, Corylus avellana, Crataegus monogyna κ.ά., µε τα οποία προσμιγνύονται τα είδη Quercus cerris και Quercus conferta.Το υπόλοιπο ανώτερο τµήµα της ζώνης καταλαμβάνεται απὀ την υποζώνη QUERCION CONFERTAE και φθάνει κατά κανόνα µέχρι υπερθαλάσσιο ύψος 750 μ., και στις νότιες εκθέσεις µέχρι 950 µ.Η διαφοροποίηση της σύνθεσης των δρυοδασών στην υποζώνη αυτή επιτρέπει τη διάκριση δύο αυξητικών χώρων, δηλαδή του κατώτερου QUERCETUM CONFERTAE, όπου επικρατούν κυρίως τα είδη Quercus pubescensκαι Quercus frainetto (Q. conferta), και του ανωτέρου QUERCETUM MONTANUM µε επικρατέστερα τα είδη Quercus dalechampii και Quercus cerris.Τα αποτελέσματα της μακροχρόνιας και έντονης ανθρωπογενούς επίδρασης είναι σαφώς ορατά στο σύνολο της ζώνης και ιδιαίτερα στην κατώτερη υποζώνη, όπου η δενδρώδης βλάστηση εµφανίζεται σχεδόν παντού µε θαμνώδη µορφή ἡ λείπει τελείως.β) Ζώνη δασών οξυάς (FAGETALIA)(Δάση οξυάς/δρυός µε Quercus frainetto, οξεόφιλα και μεσοφυτικά δάση οξυάς, ασβεστόφιλα δάση οξυάς -Cephalanthero-Fagion).H εμφάνιση της οξυάς στο Πίνοβο και την Τζένα αρχίζει απὀ τα ανώτερα όρια της προηγούμενης ζώνης και φθάνει σε υψόμετρο 1500-1650 µ., σχηματίζοντας την υποζώνη FAGION MOESIACAE της ζώνης FAGETALIA. Εδώ εμφανίζονται τα τρία είδη οξυάς. Άφθονα, η Fagus sylvatika και Fagus moesiaca και σπανιότατα η Fagus orientalis. Όλη η περιοχή ανήκει στον αυξητικό χώρο FAGETUM MOESIACAE. Πέρα απὀ τα κυριαρχούντα είδη της οξυάς, στη σύνθεση της ξυλώδους βλάστησης της ζώνης συμμετέχουν και τα είδη : Betula pendula, Acer pseudoplatanus, A. platanoides, A. hyrganum, A. obtusatum, Sorbus aucuparia, S. torminalis, Tilia cordata, Taxus baccata, Viburnum lantana, Evonymus latifolius, Ilex aquifolium, Lonicera alpigena, Juniperus communis, J. Oxycedrus κ.α.Μέσα στη ζώνη αυτή εμφανίζεται περιστασιακά κατά θέσεις η Pinus nigra και σποραδικά η Pinus sylvestris και ηAbies borisii regis.Η ζώνη αυτή καλύπτει το µεγαλύτερο τµήµα του κυρίως ορεινού όγκου του Πίνοβου και Τζένας, σχηματίζοντας συγχρόνως στις περισσότερες περιπτώσεις τα δασοόρια αυτού.γ) Εξωδασική ζώνη υψηλών ορέων (ASTRAGALO-ACANTHOLIMONETALIA)(Ανωδασική (ορο-μεσογειακή και υπαλπική) βλάστηση στεππόµορφων λιβαδιών).
Στον ελεύθερο δασών χώρο πάνω απὀ τη ζώνη δασών οξυάς παρουσιάζονται εκτεταμένα. πλούσια σε είδη, γόνιμα, υποαλπικά, λιβάδια, που σχεδόν στο σύνολό τους είναι αποτέλεσµα της ανθρωπογενούς επίδρασης. Το Πίνοβο, η Τζένα και γενικά όλος ο Βόρας ήταν για εκατονταετίες κέντρο πλούσιας νοµαδικής κτηνοτροφίας. Αυτό συνετέλεσε στην πτώση των δασοορίων σε ολόκληρη την οροσειρά. που τα υψηλότερα πρέπει κανείς να τα υποθέτει μεταξύ 1900 και 2000 µ. Σε αυτό συνηγορεί η σύνθεση των λιβαδιών των περιοχών μεταξύ 1600 και 2000 µ. υπερθαλάσσιο ύψος, που δεν μπορεί να θεωρηθεί ως καθαρά αλπική. Η παρουσία ορισμένων νανόµορφων θάμνων, όπως Juniperus nana, Daphne oleoides, Rosa pendulina, Bruckenthalia spiculifolia, Acantholimon echinus κ.α. οδηγεί την ένταξη της περιοχής στην ζώνη ASTRAGALO-ACANTHOLIMONETALIA.
Η συνολική έκταση ανέρχεται σε 12.104 ha, µε ποσοστό κάλυψης σε δάση και µερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις, όπως προαναφέρθηκε, 43,96%.
Μορφές εδαφοκάλυψης Πίνοβου-Τζένας
Εδαφοκάλυψη Έκταση(ha) (%)
1. Μαύρη πεύκη 69,52 0,582. Τραχεία πεύκη 30,27 0,253. Οξυά 3122,78 25,80 4. Μερ. δασοσκεπής οξυά 326,22 2,705. Δρυς 1343,52 11,106. Μερ. δασοσκεπής δρυς 363,53 3,007. Παραποτάµια βλάστηση 64,41 0,538. Θαμνώνες 1216,66 10,059. Χορτολιβαδικές εκτάσεις 4042,81 33,4010. Αγροί 900,51 7,4411. Άγονες εκτάσεις 623,77 5,15
Σύνολο 12104,00 100
Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι οι χορτολιβαδικές εκτάσεις καλύπτουν 33,40% της συνολικής έκτασης και ακολουθούν τα δάση οξυάς (και τα τρία είδη της) µε ποσοστό 25,80%. Τα δρυοδάση µε κυρίαρχα τα είδη της χνοώδους, πλατυφύλλου και αποδίσκου δρυός ανέρχονται σε ποσοστό 11,10%. Οι θαμνώνες µε αείφυλλους και φυλλοβόλους θάµνους και με κυρίαρχα είδη την οξύκεδρο άρκευθο, την κοινή άρκευθο (η οποία στην υποαλπική ζώνη έχει νανώδη µορφή), το γαύρο, το φράξο κλπ, αντιπροσωπεύονται µε ποσοστό 10,05%. Ακολουθούν οι µερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις δρυός και οξυάς, σε µίξη µε άλλα είδη, ενώ ξεχωριστά εμφανίζονται τα είδη της μαύρης και τραχείας πεύκης και η παραποτάµια βλάστηση. Οι γεωργικές καλλιέργειες καλύπτουν το 7,44% της συνολικής έκτασης µε 900,51 Ha.
Περιγραφή τύπων οικοτόπων
Στην περιοχή, µε βάση τις εργασίες υπαίθρου και βιβλιογραφικές αναφορές, αναγνωρίσθηκαν έξι (6) τύποι φυσικών οικοτόπων, οι οποίοι περιγράφονται παρακάτω.
1. Οικότοποι δρυός
Θερμόφιλα δρυοδάση της Ανατολικής Μεσογείου και της Βαλκανικής µε Quercus frainetto (924A).
Δάση µε Fagus sylvatica ή Fagus moesiaca. Εμφανίζονται στην μεταβατική ζώνη της υπερ-Μεσογειακής και της ορεινής περιοχής στη Θράκη, στην Μακεδονία, και Θεσσαλία. Χαρακτηρίζονται απὀ την παρουσία πολυάριθµων ειδών της Quercion frainetto. Κύρια είδη: Fagus silvatica, Quercus frainetto.
2. Οικότοποι οξυάς
Δάση οξυάς µε Quercus frainetto (9280).
Δάση µε Fagus sylvatica ή Fagus moesiaca, Quercus frainetto, πιο θερμόφιλα από αυτά του 9130 (δάση οξυάς της φυτοκοινωνίας Asperulo-Fagetum), που απαντώνται στη ζώνη μετάβασης μεταξύ της παρα-Μεσογειακής και ορεινής ζώνης της Θράκης, Μακεδονίας, και Θεσσαλίας και χαρακτηρίζονται απὀ την παρουσία πολλών ειδών της υποζώνης Quercion confertae. Στην περιοχή μελέτης ο οικότοπος αυτός καλύπτει σηµαντικό ποσοστό (περίπου 13%) και απαντάται στη ζώνη των φυλλοβόλων πλατυφύλλων και στο χαμηλότερο µέρος της ζώνης της οξυάς.
Κύρια είδη: Fagus silvatica και Quercus frainetto.
Δάση οξυάς της φυτοκοινωνίας Luzulo-Fagetum (9110)
Δάση με Fagus sylvatica (σε υψηλότερα βουνά Fagus sylvatica -Abies alba ή Fagus sylvatica- Abies alba -Picea abies), αναπτυσσόµενα πάνω σε όξινα εδάφη των µεσο-Ευρωπαϊκών περιοχών της κεντρικής και βόρειο-κεντρικής Ευρώπης, με Luzula luzuloides, Polytrichum formosum και συχνά Deschampsia flexuosa, Calamagrostis villosa, Vaccinium myrtillus, Pteridium aquilinum. Στην περιοχή µελέτης ο τύπος αυτός (οικότοπος) καλύπτει αρκετή έκταση (8-10%) στη ζώνη της οξυάς- ελάτης.
Φυτά: Fagus sylvatica, Luzula luzuloides, Polytrichum formosum και συχνά Deschampsia flexuosa, Calamagrostis villosa, Vaccinium mayrtillus, Pteridium aquilinum.
Δάση οξυάς της φυτοκοινωνίας Asperulo-Fagetum (9130).
Δάση με Fagus sylvatica (σε υψηλότερα βουνά Fagus sylvatica--Abies alba ή Fagus sylvatica- Abies alba -Picea abies), αναπτυσσόµενα σε εδάφη µε ουδέτερο ή σχεδόν ουδέτερο ΡΗ, µε μαλακό χούμο (mull), των µεσο-Ευρωπαϊκών και Ατλαντικών περιοχών της Δυτικής Ευρώπης και της κεντρικής και βόρειο-κεντρικής Ευρώπης, που χαρακτηρίζονται για τη ισχυρή αντιπροσώπευση απὀ είδη των οικολογικών οµάδων της Anemone nemorosa, του Lamiastrum (Lamium) galeobdolon, Galium odoratum, Melica uniflora και Dentaria spp., σχηματίζοντας ένα πλούσιο και άφθονο στρώμα χόρτου.
Στην περιοχή μελέτης ο οικότοπος αυτός καλύπτει ένα σχετικά μικρό ποσοστό (~5%) σε βαθιά και υγρά εδάφη (ζώνη της οξυάς - ελάτης).
Φυτά (χαρακτηριστικά του οικοτόπου): Fagus sylvatica, Anemone nemorosa, Lamiastrum (Lamium) galeobdolon, Galium odoratum, Melica uniflora, Dentaria spp.
Ασβεστόφιλα δάση οξυάς (Cephalanthero-Fagion) (9150).
Ξηροθερμόφιλα δάση µε Fagus sylvatica αναπτυσσόµενα πάνω σε ασβεστούχα, συχνά
επιφανειακά εδάφη. συνήθως σε απότομες κλίσεις, των µεσο-Ευρωπαϊκών και Ατλαντικών περιοχών της Δυτικής Ευρώπης και της κεντρικής και βόρειο-κεντρικής Ευρώπης, µε γενικά πλούσια υποβλάστηση χόρτων και θάµνων, που χαρακτηρίζεται από σπαθόχορτα (Carex digitata, C. flacca, C. montana, C. alba), πόες (Sesleria albicans, Brachypodium pinnatum), ορχεοειδή (Cephalanthera spp., Neottia nidus-avis, Epipactis leptochila, E. microphylla) και θερμόφιλα είδη, που υπερβαίνουν την υποζώνη Quercetalia pubescenti - petraeae. O όροφος των θάμνων περιλαμβάνει αρκετά ασβεστόφιλα είδη (όπως Ligustrum vulgare, Berberis vulgaris) και το Buxus sempervirens (πυξάρι), το οποίο μπορεί να κυριαρχεί. Στην περιοχή μελέτης ο τύπος αυτός (οικότοπος) ευρίσκεται σε σηµαντικό ποσοστό (~15%) και είναι ο επικρατέστερος οικότοπος της ζώνης της οξυάς- ελάτης.
Φυτά: Fagus sylvatica, Carex digitata, C. flacca, C. montana, C. alba, Sesleria albicans, Brachypodium pinnatum, Cephalenthera spp., Neottia nidus-avis, Epipactis leptochila, Epipactis microphylla, Buxus sempervirens.
3. Αζωνική βλάστηση
Δάση ανατολικής πλατάνου (Platanion orientalis) (92C0).
Δάση, κυρίως παρόχθια, που κυριαρχούνται απο Platanus orientalis. Αντιπροσωπεύουν (Ελληνο-Βαλκανικά) παρόχθια δάση των υδάτινων ρευμάτων, εποχιακών ποταμών - χειµάρων και φαραγγιών. Απαντώνται σε όλη την ηπειρωτική και νησιωτική χώρα. αποικίζουν φτωχά, ελαφρώς σταθερά αλλούβια μεγάλων ποταμών, αποθέσεις διαρκών ή εποχιακών χειµάρων, θέσεις πηγών, και ειδικά στις βάσεις απότοµων σκιερών φαραγγιών/χαραδρώσεων, όπου σχηματίζουν σημαντικές κοινότητες. Η εξάπλωση κατά µήκος φαραγγιών και χαραδρώσεων είναι πιο χαρακτηριστική στη Νότια και νησιωτική Ελλάδα. Η συνοδεύουσα βλάστηση µπορεί να περιλαμβάνει είδη όπως Salix alba, S. elaeagnos, S. purpurea, Alnus glutinosa, Cercis siliquastrum, Celtis australis, Populus alba, P. nigra, Juglans regia, Fraxinus ornus, Crataegus monogyna, Cornus sanguinea, Ruscus aculeatus, Vitex alnus castus, Nerium oleander, Rubus spp., Rosa sempervirens, Hedera helix, Clematis vitalba, Vitis vinifera ssp. sylvestris, Ranunculus ficaria, Anemone blanda, Aristolochia rotunda, Saponatria officianalis, Symphytum bulbosum, Hypericum hircinum, Calamintha grandiflora, Melissa officinalis, Helleborus cyclophyllus, Cyclamen hederifolium, C. repandum, Brachypodium sylvaticum, Dactylis glomerata και µπορεί να είναι πλούσια σε βρύα, λειχήνες και φτέρες (π.χ. Pteridium aquilinum). Διάφορες ενώσεις έχουν περιγραφεί, που αντανακλούν την τοπική και οικολογική ποικιλότητα στη σύνθεση της υποβλάστησης. Στην περιοχή μελέτης ο οικότοπος αυτός καλύπτει µικρή έκταση (λιγότερο από 5%), κυρίως κατά µήκος υδάτινων ρευμάτων (διαρκών και εποχιακών) και στους κώνους αποθέσεων, και απαντάται, επί το πλείστον, στη ζώνη των φυλλοβόλων πλατυφύλλων και δευτερευόντως στη ζώνη της οξυάς - ελάτης.
Κύρια είδη: Platanus orientalis.
4. Οικότοποι θαμνώνων
Ψευδομακκία βλάστηση (5350).
Θαμνώδεις σχηματισμοί, ενδιάµεσοι μεταξύ μεσογειακών θαμνώνων. Δημιουργήθηκαν από την υποβάθμιση του Ostryo-Carpinion στην Ελλάδα, τα Βαλκάνια και την Ιταλία, µε µείξη αειφύλλων και φυλλοβόλων ειδών στα οποία περιλαμβάνονται τα είδη: Quercus coccifera, Juniperus oxycedrus, Quercus trojana, Carpinus orientalis, Ostrya carpinifolia, Pistacia terebinthus, Buxus sempervirens, Jasminus fruticans, Fraxinus ornus, Cercis siliquastrum (Coccifero-Carpinetum Honvat).
5. Οικότοποι χέρσων εδαφών, φυσικών και ημιφυσικών χλοωδών διαπλάσεων
Αλπικοί και υπο-αλπικοί ερεικώνες (4060, Corine 91: 31.46)
Μικρά, νανώδη ή χαμηλές θαμνώδεις μορφές της αλπικής και υπαλπικής ζώνης των βουνών της Ευρασίας που κυριαρχούνται από ερικοειδή είδη. όπως η Dryas octopetala, νανώδη Juniperus, αφάνες και χαμηλούς θάµνους. Ο οικότοπος αυτός στο ορεινό συγκρότηµα του Πίνοβου -Τζένας απαντάται (~5%) στην εξωδασική ζώνη των υψηλών ορέων (ASTRAGALO-ACANTHOLIMONETALIA).
Φυτά: Vaccinium myrtillus, Juniperus nana, Juniperus communis, (Arctostaphylos spp.), Genisra spp., Chamaecytisus spp., Erica herbacea (E. carnea), Daphne oleoides, Bruckenthalia spiculifolia.
Καρστικοί ασβεστούχοι λειμώνες (Alysso-Sedion albi) (6110)
Ανοιχτές ξηροθερµόφιλες πρόσκοπες φυτοκοινωνίες σε επιφανειακά ασβεστούχα εδάφη ή πλούσια σε βάσεις εδάφη (βασικά ηφαιστειογενή υποστρώματα), που κυριαρχούνται απὀ ετήσια και σαρκώδη φυτά του Alysso alyssoidis-Sedion albi (Oberdorfer & Muller). Συνθέτουν µία µεγάλη ποικιλία απὀ ξεχωριστές και συχνά τοπικές, απομονωμένες κοινότητες που αποτελούνται απὀ πολλά χαρακτηριστικά είδη, μεταξύ των οποίων πολυάριθµες σπάνιες µορφές που περιλαμβάνουν υπολείμματα και πρόσφατα εξελισσόµενα taxa. Στο ορεινό συγκρότηµα 'Πίνοβο - Τζένα' ο οικότοπος αυτός απαντάται (4-5%) τοπικά σε όλες τις ζώνες βλάστησης.
Φυτά (χαρακτηριστικά του οικοτόπου): Alyssum alyssoides, (Arabis recta, Cerastium spp., Hornungia petraea, Jovibarba spp., Poa badensis), Saxifraga spp., Sedum spp., Sempervivum spp., Teucrium botrys, Festuca spp.
Στεππόμορφοι, βραχώδεις, ασβεστούχοι, ανωδασικοί λειµώνες (6173)
Ξηροθερμόφιλες, ανοιχτές, στεππόµορφες ή βραχώδεις ανωδασικοί λειμώνες των Άλπεων, Καρπαθίων, Πυρηναίων, των βουνών της Βαλκανικής χερσονήσου και των βουνών της Μεσογείου. Στη περιοχή μελέτης ο οικότοπος αυτός απαντάται (~20%) κύρια στην εξωδασική ζώνη των υψηλών ορέων (ASTRAGALO-ACANTHOLIMONETALIA) και εν μέρει στο ανώτερο τμήμα της οξυάς (FAGETALIA).Φυτά: Dryas spp., Gentiana spp., Alchemilla spp., Anthyllis vulneraria, Astragalus spp., Helianthemum spp., Polygala spp., Sesleria spp., Carex spp., Stipa spp., Viola ssp., Silene spp., Dianthus spp., Arenaria spp., Centaurea spp., Galium spp., Bornmuellera spp., Poa spp., Astragalus spp., Festuca spp., και μερικούς θάμνους όπως Daphne oleoides, Juniperus nana
Ημιφυσικοί ξηροφυτικοί λειμώνες σε ασβεστολιθικό υπόστρωμα (Festuco-Brometalia) (*σημαντικές περιοχές µε ορχεοειδή) (6210).
Περιλαμβάνει ξηροφυτικούς και ημιξηροφυτικούς λειμώνες της Festuco-Brometea. Ο οικότοπος αυτός αποτελείται απὀ στεπικούς υποηπειρωτικούς λειμώνες (Festucetalia valesiacae) και από λειμώνες υπομεσογειακών περιοχών (Brometalia erecti : Xerobromion, Mesobromion με Bromus erectus). Φυτά: Mesobromion: Anthyllis vulneraria, Arabis hirsuta, Brachypodium pinnatum, Bromus inermis, Campanula glomerata, Carex caryophyllea, Carlina vulgaris, Centauria scabiosa, Dianthus carthusianorum, Eryngium campestre, Koeleria pyramidata, Leontodon hispidus, Medicago sativa ssp. falcata, Ophrys apifera, O. insectifera, O. Militaris, O. Morio, O. Purpurea, O. australis, Polygala comosa, Primula veris, Sanguisorba minor, Scabiosa columbaria, Veronica prostata, V. teuctrium.
Xerobromium: Bromus erectus, Fumana procubens, Globularia elongata, Hippocrepis comosa.
Festucetalia valesiacae: Adonis vernalis, Euphorbia seguirana, Festuca valesiaca, Silene otites, Stipa capillata.
Ψευδο-στέππες µε γράστεις και ετήσιες πόες (Thero-Brachypodietea) (6220).
Μεσο-Μεσογειακοί και θερµο-Μεσογειακοί ξηρόφιλοι λειμώνες χαμηλών γράστεων και ετησίων φυτών, πλούσιοι σε θερόφυτα. Απαντώνται σε εδάφη ολιγοτροφικά, πλούσια σε βάσεις και ιδιαίτερα σε ασβεστολιθικά υποστρώματα. Πολυετείς φυτοκοινωνίες φύονται σε πυριτικά υποστρώματα και περιλαμβάνουν: Thero-Brachypodietea, Thero-Brachypodietalia: Thero- brachypodion. Poetea bulbosae: Astragalo-Poion bulbosae (Βασίφιλο), Trifolio-Periballion (πυριτικό υπόστρωμα).Οι ετήσιες φυτοκοινωνίες αποτελούνται απὀ: Tuberarietea guttatae, Trachynietalia distachyae, Trachynion distachyae (ασβεστόφιλες), Sedo-Stenopsion (γυψόφιλες),
Omphalodion commutatae (δολοµιτικές και πυριτιο-βασίφιλες).
Κύρια φυτά: Brachypodium distachyum, Brachypodium retusum
6. Βραχώδεις οικότοποι και σπήλαια
Ασβεστολιθικά βραχώδη πρανή µε χασμοφυτική βλάστηση (8210).
Βλάστηση σε ρωγμές των ασβεστολιθικών απότοµων βράχων (γκρεµών), στη Μεσογειακή περιοχή και στα ευρω-σιβηρικά µέχρι αλπικά επίπεδα, που ανήκουν κυρίως στις τάξεις Potentilletalia caulescentis και Asplenietalia glandulosi.
Δύο επίπεδα μπορούν να αναγνωριστούν: α) το θερµο- και µεσο-Μεσογειακό (Onosmetalia frutescentis) με Campanula versicolor, C. rupestris, Inula attica, I. Mixta, Odontites luskii, και β) το ορεινό- ορο-Μεσογειακό (Potentilletalia speciosae, που περιλαμβάνει το Silenion aurticulatae, Galion degenii και Ramondion nathaliae). O οικότοπος αυτός παρουσιάζει µια µεγάλη τοπική ποκιλότητα, µε πολλά ενδηµικά είδη φυτών. Στην περιοχή μελέτης απαντά (3-4%), τοπικά στην εξωδασική ζώνη των υψηλών ορέων (ASTRAGALO-ACANTHOLIMONETALIA), στο ανώτερο τµήµα της ζώνης της οξυάς (FAGETALIA) και εν µέρει στη ζώνη των φυλλοβόλων πλατυφύλλων (QUERCETALIA PUBESCENTIS).
Φυτά: φυτοκοινότητες των ασβεστολιθικών γκρεμών (Campanulion versicoloris, Cirsietalia chamaepeucis, Silenion auriculatae, Ramondion nathaliae)
Λιθώνες Βαλκανικής χερσονήσου (8140)
Λιθώνες των ψηλών βουνών (κυρίως µε ασβεστολιθικά πετρώματα) της Ελλάδας µε βλάστηση της τάξης Drypetalia spinosae. Στη περιοχή μελέτης ο τύπος αυτός (οικότοπος) απαντάται (~2%), τοπικά κύρια στην εξωδασική ζώνη των υψηλών ορέων (ASTRAGALO-ACANTHOLIMONETALIA), στο ανώτερο τµήµα της ζώνης της οξυάς (FAGETALIA) και εν µέρει στη ζώνη των φυλλοβόλων πλατυφύλλων (QUERCETALIA PUBESCENTIS).
Φυτά: Drypis spinosa, Ranunculus brevifolius, Senecio thapsoides, Aethionema saxatile
ΠΑΝΙΔΑ
Στα ορεινά συγκροτήµατα Τζένας και Πίνοβου βρίσκουν τροφή και καταφύγιο πολλά είδη της δασικής πανίδας, θηλαστικά, πτηνά, αμφίβια, ερπετά κλπ.
Θηλαστικά
Τα είδη των μεγάλων θηλαστικών της περιοχής ανέρχονται σε δέκατρία (13)
Λαγός (Lepus europaeus Pallas)
Σκίουρος (Sciurus vulgaris L.)
Βίδρα (Lutra lutra)
Νυφίτσα (Mustella nivalis)
Κουνάβι (Martes foina Erxleben)
Ασβός (Meles meles L.)
Αγριόγατος (Felis sylvestris Schreber)
Αρκούδα (Ursus arctos L.)
Αλεπού (Vulpes vulpes L.)
Λύκος (Canis lupus L.)
Αγριογούρουνο (Sus scrofa L.)
Αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra L.)
Ζαρκάδι (Capreolus capreolus L.)
Κοινή είναι επίσης η ύπαρξη μικρότερων θηλαστικών, όπως διαφόρων ειδών αρουραίων, ποντικών και νυχτερίδας. Εκτός απὀ τα παραπάνω θηλαστικά, αναφέρεται µε αμφιβολία η παρουσία και άλλων δύο ειδών. Το ένα απὀ αυτά είναι ο λύγκας (Lynx lynx) για τον οποίο υπάρχουν µόνο κάποιες πληροφορίες από κατοίκους για περιστασιακή εμφάνισή του, και το άλλο είναι o Λαγόγυρος (Citellus citellus) που αναφέρεται στο αντίστοιχο δελτίο του Natura 2000. Η βίδρα, σύμφωνα µε πληροφορίες των κατοίκων οι οποίες θεωρούνται αξιόπιστες, απαντάται στο «Μεγάλο Ρέμα» που συγκεντρώνει τα νερά από τα μικρότερα ρέματα της περιοχής Νότιας-Περίκλειας.
Αμφίβια
Κατάλογος ειδών αμφιβίων:
Triturus vulgaris Κοινός Τρίτωνας
Triturus karelini Λοφιοφόρος Τρίτωνας
Salamandra salamandra Σαλαμάνδρα
Bufo bufo Μπράσκα
Bufo viridis Πράσινος Φρύνος
Bombina variegata Κιτρινομπομπίνα
Hyla arborea Δενδροβάτραχος
Rana dalmatina Σβελτοβάτραχος
Rana graeca Ελληνικός Βάτραχος
Rana balcanica Λιμνοβάτραχος
Εννέα (9) είδη αμφιβίων παρατηρήθηκαν στην περιοχή µελέτης ενώ ένα ακόμα (Triturus karelini) αναφέρεται απὀ την περιοχή αλλά δεν παρατηρήθηκε κατά την διάρκεια της παρούσας εργασίας. Το είδος Salamandra salamanda έχει παρατηρηθεί σε δάσος οξυάς κάτι που ανταποκρίνεται στις προτιμήσεις των ενήλικων ατόµων για περιοχές µε υψηλή υγρασία. Λάρβες του είδους Triturus vulgaris βρέθηκαν το Σεπτέμβριο σε µικρή λίµνη που σχηµατιζόταν δίπλα σε τεχνητή λιμνοδεξαµενή µαζί µε έναν µεγάλο αριθµό από Rana balcanica. O Λιμνοβάτραχος είναι αρκετά κοινός στις πεδινές περιοχές και συχνά είναι το µόνο είδος αμφιβίου σε ανθρωπογενείς υδατοσυλλογές. Το Rana balcanica είναι το πιο κοινό είδος βατράχου σε δάσος οξυάς αλλά και στα υποαλπικά µέχρι το ὑψόμετρο των 1800 µέτρων, Ευρεία υψομετρική εξάπλωση έχει και το είδος Bombina variegata το οποίο αν και πολὺ πιο κοινό στην ημιορεινή ζώνη παρατηρήθηκε και σε νερολακούβες στα 1950 µέτρα. Αντίθετα το Rana graeca είχε περιορισμένη σχετικά εξάπλωση σε ρέματα χαμηλού υψομέτρου µε έντονη ροή. Το είδος Hyla arborea έχει παρατηρηθεί στην ευρύτερη περιοχή της Νότιας και της Περίκλειας. Από τα δύο είδη φρύνων, το Bufo viridis είναι πιο κοινό στην πεδινή τουλάχιστον ζώνη, ενώ το Bufo bufo παρατηρήθηκε λιγότερο συχνά τόσο στα πεδινά όσο και σε ημιορεινό λιβάδι. Η εξάπλωση των δύο αυτών ειδών αναμένεται όµως να είναι µεγαλύτερη.
Ερπετά
Κατάλογος ειδών Ερπετών. 1 Χελώνες
Testudo hermanni Μεσογειακή Χελώνα
Το είδος αυτό δεν ήταν όσο άφθονο αναμενόταν στην περιοχή. Λίγα άτοµα παρατηρήθηκαν σε λιβάδια - βοσκοτόπια και σε δάσος βελανιδιάς στην χαμηλότερη υψομετρικά ζώνη της περιοχής μελέτης.
Κατάλογος ειδών Ερπετών. 2 Σαύρες
Anguis fragilis Κονάκι
Ablepharus kitaibelii Αβλέεφαρος
Podarcis erhardii Σιλιβούτι
Podarcis muralis Τοιχόσαυρα
Podarcis taurica Ταυρική γουστέρα
Lacerta viridis Πράσινη Σαύρα
Έξι (6) είδη σαυρών έχουν παρατηρηθεί στην περιοχή µελότης. Πιο άφθονο και ευρέως εξαπλωµένο είδος φαίνεται να είναι η Lacerta viridis. Παρατηρήθηκε από τα υπερβοσκηµένα βοσκοτόπια των πεδινών περιοχών µέχρι τα ξέφωτα σε δάσος βαλανιδιάς και σε δάσος οξυάς, σε μικρότερες ὁμως πυκνότητες. Τοπικά άφθονο είναι και το είδος Podarcis muralis ιδίως σε ανοικτές πετρώδεις περιοχές στην ημιορεινή ζώνη. To είδος Podarcis echardii αναφέρεται απὀ τους Δ. Μπούσμπουρα και Β. Hallman στην Περίκλεια και το Πευκωτό. Ορισμένα άτοµα που πιάστηκαν βορειοανατολικά από τη Λαγκαδιά ανήκαν όµως στο είδος Podarcis muralis. H παρουσία και των δύο ειδών είναι πιθανή. Το είδος Podarcis taurica παρατηρήθηκε µόνο σε ένα υγρό λιβάδι σε υψόμετρο 650 µέτρων, ενώ το Anguis fragilis σε ξέφωτο δάσους οξυάς σε υψόμετρο 1350 µέτρων. Το είδος Ablepharus kitaibelii παρατηρήθηκε σε δάσος στην περιοχή Περίκλειας και σε λιβάδι βορειοανατολικά από τη Νότια.
Κατάλογος ειδών Ερπετών. 3 Φίδια
Elaphe quatuorlineata Λαφίτης
Elaphe situla Σπιτόφιὸδο
Malpolon monspessulanus Σαπίτης
Coluber gemonensis Δενδρογαλιά
Telescopus fallax Αγιόφιδο
Vipera berus Αστρίτης
Vipera ammodytes Οχιά
Έξι (6) είδη φιδιών παρατηρήθηκαν στην περιοχή μελέτης ενώ ένα ακόµα (Elaphe situla) παρατηρήθηκε εκτός των ορίων της περιοχής (Σκρά) αλλά η παρουσία του στα χαμηλότερα υψομετρικά σηµεία δεν µπορεί να αποκλειστεί. Το είδος Malpolon monspessulanus είναι το πλέον κοινό φίδι σε λιβάδια και καλλιέργειες αλλά και σε αραιά δρυοδάση. Το είδος Coluber gemonensis προτιµάει χωράφια µε διάσπαρτους θάµνους, θαμνώδη βλάστηση ἠ αραιά δρυοδάση της πεδινής ἡ ηµιορεινής ζώνης. Περιορισµένες είναι οι παρατηρήσεις του Telescopus fallax (Μεταξύ Νότιας και Περίκλειας) και του Elaphe quatuorlineata (βορειοδυτικά από την Νότια). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η παρουσία δύο ειδών οχιάς. Στα χαμηλότερα υψόμετρα υπάρχει το είδος Vipera ammodytes που προτιµάει βραχώδεις και πετρώδεις περιοχές ενώ στην υποαλπική ζώνη της Τζένας βρέθηκε το είδος Vipera berus. H Τζένα αποτελεί ένα από τα νοτιότερα σηµεία της εξάπλωσής του και περιορίζεται σε υγρά λιβάδια ή σε υγρές περιοχές κοντά σε ρέματα της υποαλπικής / αλπικής ζώνης.
Βιβλιογραφικές αναφορές για τα αμφίβια και τα ερπετά της περιοχής δεν υπάρχουν και τα στοιχεία που αναφέρονται στις φόρμες του Νatura 2000 αποδίδονται σε προσωπικές παρατηρήσεις του Asimakopoulos Β. Αδηµοσίευτα στοιχεία για την περιοχή συνεισέφεραν οι Δ. Μπούσμπουρας, Β. Hallman και Ρ. Τσιακίρης.
Έντομα
Lymantria dispar L. Lepidoptera: Lymantriidae
Malacosoma neustria L. >> Lasiocampidae
Archips xylosteana L. >> Tortricidae
Acrobastis sp. >> Pyralidae
Anacampsis disquet Mess. >> Gelechiidae
Pachytelia villosella Ochs. >> Psychidae
YΠONOMEYTEΣ
Caloptilia alchimiella Scop. >> Gracillariidae
Coleophora sp. >> Coleophoridae
Tischeria dodonea Str. >> Tischeridae
Tischeria decidua Wocke >> >>
Tischeria complanella Hbn. >> >>
ΟΓΚΟΙ
Neuroterus numismalis Fourv. Hymenoptera: Cynipidae
>> quercus baccarum L. >> >>
Andricus ostreus Hartig >> >>
Cynips quercus folli L. >> >>
>> quercus tozae Bosc. >> >>
Ορνιθοπανίδα
Έχουν καταγραφεί 170 είδη, με είδη χαρακτηρισμού της ΖΕΠ τα εξής:
- Ασπροπάρης (Neophron percnopterus)
- Αετογερακίνα (Buteo rufinus)
- Χρυσογέρακο (Falco biarmicus)
Είδη οριοθέτησης :
- Σφηκιάρης (Pernis apivorus)
- Τσίφτης (Milvus migrans)
- Γυπαετός (Gypaetus barbatus)
- Όρνιο (Gyps fulvus)
- Φιδαετός (Circaetus gallicus)
- Σαΐνι (Accipiter brevipes)
- Κραυγαετός (Aquila pomarina)
- Χρυσαετός (Aquila chrysaetos)
- Γερακαετός (Hieraaetus pennatus)
- Νανογέρακο (Falco columbarius)
- Πετρίτης (Falco peregrinus)
- Ορτύκι (Coturnix coturnix)
- Μπούφος (Bubo bubo)
- Σκεπαρνάς (Apus melba)
- Μελισσοφάγος (Merops apiaster)
- Σταχτής Δρυοκολάπτης (Picus canus)
- Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius)
- Αετομάχος (Lanus collurio)
- Κοκκινοκαλιακούδα (Pyrrocorax pyrrocorax)
Βιβλιογραφία
- Τρακόλης Δ., Σπανός Ι., Σπανός Κ., Τσιακίρης Ρ. και Δ. Χατζηλάκου. 2000. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη και Σχέδιο Διαχείρισης Περιοχής Ειδικής Προστασίας «Όρη Τζένα - Πίνοβο». Ἐθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΈ) -Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, Θεσσαλονίκη, 272 σελίδες και 11 χάρτες (αυτοτελής έκδοση).
- Σιδηρόπουλος, Λ. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1240007 Όρη Τζένα και Πίνοβο». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα